Περιγραφή και ορισμός

Το κοιλιακό σύστημα αποτελείται από τις δύο πλάγιες κοιλίες οι οποίες κείτονται στο βάθος των αντίστοιχων εγκεφαλικών ημισφαιρίων, την τρίτη κοιλία στη μέση και κάτω από τα ημισφαίρια μεταξύ των δύο οπτικών θαλάμων, και την τετάρτη κοιλία η οποία αποτελεί τη συνέχεια της τρίτης, βρίσκεται στο κατώτερο εγκεφαλικό στέλεχος-την γέφυρα και τον προμήκη μυελό-και ακριβώς μπροστά από την παρεγκεφαλίδα. Το σύστημα αυτό είναι επιφορτισμένο με την παραγωγή εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ENY) ¹ το οποίο προστατεύει τον εγκέφαλο από την επαφή του με το σκληρό έσω τοίχωμα των κρανιακών οστών.

Ήδη, από τις 16 εβδομάδες της κύησης, το οπίσθιο τμήμα της πλάγιας κοιλίας συγκροτεί σύμπλεγμα με τον κόλπο που συνεχίζει να πορεύεται προς τα πίσω, στο ινιακό κέρας. Ο κόλπος χαρακτηρίζεται από την παρουσία μιας σφαιρικής κοιλότητας, του χοριοειδούς πλέγματος που είναι έντονα ηχογενής, ενώ το ινιακό κέρας γεμίζει με υγρό. Τόσο το μέσο όσο και το οπίσθιο τοίχωμα της πλάγιας κοιλίας είναι παράλληλα με τη μέση γραμμή και ως εκ τούτου απεικονίζονται, καλά υπερηχογραφικά, ως φωτεινές γραμμές. ² Σε φυσιολογικές συνθήκες, η σφαιρική κοιλότητα του χοριοειδούς πλέγματος γεμίζει σχεδόν πλήρως τον κόλπο και προσεγγίζει στενά τα τοιχώματα της πλάγιας κοιλίας, αν και, σε ορισμένες φυσιολογικές καταστάσεις μπορεί να υπάρχει μικρή ποσότητα υγρού μεταξύ της μεσότητας του τοιχώματος του κόλπου και του χοριοειδούς πλέγματος. ³

Οι πλάγιες κοιλίες διαθέτουν μια πολύπλοκη, τρισδιάστατη, αρχιτεκτονική δομή καθώς υφίστανται σημαντικές αλλαγές ενόσω αναπτύσσονται με την πρόοδο της κύησης. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η υπερηχογραφική αξιολόγηση των δομών αυτών προκάλεσε το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών και ότι αρκετές φορές προτάθηκαν διαφορετικές προσεγγίσεις στον ορισμό και τη διάγνωση της εμβρυϊκής κοιλιομεγαλίας. Ως κοιλιομεγαλία (V), ορίστηκε κατά καιρούς: 1) διαχωρισμός 3-8mm μεταξύ χοριοειδούς πλέγματος και τοιχώματος πλάγιας κοιλίας, ⁴ 2) αναλογία πλάγιας κοιλίας/εγκεφαλικό ημισφαίριο ˂ 0,55 ^{5 , 6} και 3) το πλάτος των κόλπων των πλάγιων κοιλιών ˃ από 10mm, δηλαδή μεγαλύτερο κατά 2,5-4 σταθερές αποκλίσεις (SD) από το μέσο όρο όπως καταγράφηκε από τους διάφορους ερευνητές. ^{7 - 13}

Ο τελευταίος ορισμός φαίνεται να είναι και ο πλέον επικρατέστερος. Ωστόσο, πολλά έμβρυα, με μεμονωμένη ήπια κοιλιομεγαλία, δεν είχαν συγγενείς ανωμαλίες κατά την νεογνική εκτίμηση. Η διαπίστωση αυτή, εύλογα έγειρε το ερώτημα αν και κατά πόσο το στατιστικά υπολογιζόμενο όριο των 10 mm είναι το κατάλληλο στην απόδοση της κοιλιομεγαλίας?. ¹⁰ Ωστόσο, η ετερογένεια του μεγέθους των κόλπων μεταξύ διαφορετικών εθνοτικών ομάδων πληθυσμιακού ελέγχου αλλά και μεταξύ των φύλων, κατέστησαν ακόμη πιο περίπλοκη την απόφαση αυτή.^{14 - 16} Οι Pretorius και Hilpert, πρότειναν μεγαλύτερα όρια κοιλιομεγαλίας 11 και 12 mm, αντίστοιχα. ^{17 , 18}

Επιδημιολογικά στοιχεία

H επίπτωση της ήπιας κοιλιομεγαλίας (VM) στην διεθνή βιβλιογραφία κυμαίνεται από 1,48-22/1000 γεννήσεις σε πληθυσμούς χαμηλού και υψηλού κινδύνου, αντίστοιχα, ^{9 , 10} ενώ μία μεταγενέστερη μελέτη αναφέρει ακόμη πιο χαμηλό επιπολασμό 0,78/1000 γεννήσεις. ¹⁹ Ο ρυθμός προσβολής μεταξύ των δύο φύλων εμφανίζει σαφή υπεροχή μεταξύ των αρρένων έναντι των θήλεων εμβρύων (280/167). ²⁰ Τα άρρενα έμβρυα είχαν ένα ελαφρώς μεγαλύτερο μέγεθος κόλπων, έναντι των θήλεων, σε μία μελέτη που διεκπεραιώθηκε το 1995. Το μέσο μέγεθος των κόλπων έδειξε φυσιολογική κατανομή, σε όλα τα έμβρυα που ελέγχθηκαν, και ήταν 6.1mm ± 1.3 (τυπική απόκλιση). Όταν τα έμβρυα διαχωρίστηκαν με βάση το φύλο, η μέση διάμετρος των κόλπων στα 122 θήλεα έμβρυα ήταν 5.8 mm±1,3 (SD), ενώ η μέση διάμετρος των κόλπων στα 97 άρρενα έμβρυα ήταν 6.4mm ± 1.3 (SD). Η διαφορά στο μέσο μέγεθος ήταν στατιστικά σημαντική (P <.005). ²¹ Φυσιολογική κατανομή παρατηρήθηκε επίσης στο μέσο πλάτος των κόλπων, των πλάγιων κοιλιών ενός πληθυσμού 543 εμβρύων που ήταν 6.5mm ± 1.4 (τυπική απόκλιση), εκ των οποίων τα άρρενα είχαν πλάτος κόλπου 6.7mm ± 1,3 (SD) έναντι 6.3mm ± 1.4 (SD) στα θήλεα εμβρύων (P <0,001). Το πλάτος των κόλπων ήταν ≥ από 8.5 mm στο 10% των αρρένων και στο 7% των θηλέων εμβρύων (P> 0,05, NS). ²²

Σύνδεση με την ανευπλοειδία

Η επίπτωση της ανευπλοειδίας ήταν πάντοτε υψηλή και βρέθηκε μεγαλύτερη από 15% σε όλες τις περιπτώσεις σοβαρής και οριακής κοιλιομεγαλίας (VM) οι οποίες συσχετίστηκαν με επιπλέον δομικές εμβρυϊκές ανωμαλίες. ^{23 - 26} Αντιθέτως, η επίπτωση της ανευπλοειδίας ήταν σχετικά χαμηλή σε περιπτώσεις μεμονωμένης οριακής κοιλιομεγαλίας (10-15mm) και κυμάνθηκε στις διάφορες μελέτες από 3-15%. ^{20 , 27 - 30} Ο Nicolaides και οι συνεργάτες του ανέφεραν μικρότερη συχνότητα εμφάνισης παθολογικού καρυότυπου επί σοβαρής κοιλιομεγαλίας παρά επί οριακής. ²⁸ Οι Gaglioti και συνεργάτες δεν διαπίστωσαν κανένα παθολογικό καρυότυπο στις δικές τους 29 περιπτώσεις βαριάς μεμονωμένης κοιλιομεγαλίας. ²⁵ Η τρισωμία 21 ήταν η συνηθέστερη χρωμοσωμική ανωμαλία που ανιχνεύτηκε. ⁴³ Το εύρημα της VM εμφανίζεται στο 0,15% των ευπλοειδικών εμβρύων και στο 1,4% των εμβρύων με τρισωμία 21, παρέχοντας μια αναλογία πιθανότητας 9. Ως εκ τούτου, η διερεύνηση της ανευπλοειδίας παρουσία αυτού του ευρήματος μπορεί να είναι κατάλληλη, ανάλογα με τον προϋπάρχοντα κίνδυνο ανευπλοειδίας. ³¹

Συσχετιζόμενες ανωμαλίες

Αρκετές μελέτες ανέφεραν συχνότητα εμφάνισης συσχετιζόμενων ανωμαλιών (νευρικές και εξωνευρικές) έως και 50%. ^{24 , 27 , 43 , 67} Ορισμένες από αυτές τις ανωμαλίες μπορεί να αναγνωρίζονται εύκολα στο υπερηχογράφημα ρουτίνας, για παράδειγμα ανοιχτές βλάβες του νευρικού σωλήνα (δισχιδής ράχη). Ωστόσο, είναι πιο δύσκολο να εντοπιστούν άλλες δυσπλασίες, όπως αγενεσία του μεσολόβιου (ACC) και οι φλοιώδεις δυσπλασίες του εγκεφάλου. Σε μία αναδρομική μελέτη που εκπονήθηκε το 1998 και αφορούσε 141 έμβρυα με VM, το μεγαλύτερο ποσοστό εξ αυτών, περίπου 36% (50/141 περιπτώσεις) συνδέθηκε με μυελομηνιγγοκήλη η οποία διαγνώστηκε περί την 25η εβδομάδα. Η ACC παρατηρήθηκε σε ποσοστό 11% (16/141 περιπτώσεις), 8 από τις οποίες διαγνώστηκαν προγεννητικά. Σε 6 περιπτώσεις (4%), η αιτιολογία ήταν συγγενείς λοιμώξεις (toxoplasma, cytomegalovirus, rubella), σε 10 περιπτώσεις (7%) χρωμοσωμικές ανωμαλίες οι οποίες πάντα συνδυαζόταν με άλλες υπερηχογραφικές ανωμαλίες. ²⁷

Σύνδεση με ιογενείς λοιμώξεις

Η συγγενής εμβρυϊκή λοίμωξη από ιούς θεωρήθηκε αιτία της ήπιας VM, και, ως πιθανά παθογόνα ενοχοποιήθηκαν το τοξόπλασμα, ο κυτταρομεγαλοϊός (CMV) και η ερυθρά. ^{28 , 29} Η συχνότητα ανίχνευσης του CMV, ως αιτία ήπιας VM, κυμαίνεται από 0-5%, αλλά στην πλειονότητα των περιπτώσεων πέρα από το εύρημα της ήπιας VM στο υπερηχογράφημα μπορεί να υπάρχουν επιπλέον ευρήματα εμβρυοπάθειας ως επί συγγενών λοιμώξεων: ηπατοσπληνομεγαλία, υπερηχογενές έντερο, ασβεστώσεις ήπατος και ασκίτης. ^{30 , 33 , 34}

Υπερηχογραφική διάγνωση

Η μέτρηση του πλάτους των κόλπων συνιστά την πλέον αποτελεσματική προσέγγιση στην αξιολόγηση της ακεραιότητας του κοιλιακού συστήματος, καθώς το μέγεθος των κόλπων δεν μεταβάλλεται σημαντικά στο δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της κύησης, ^{8 , 35 , 36} ενώ η κοιλιομεγαλία αποτελεί τον συχνότερο δείκτη της μη φυσιολογικής εγκεφαλικής ανάπτυξης. ³⁷ Η μέτρηση αναφοράς λαμβάνεται στο σφαιρικό επίπεδο του χοριοειδούς πλέγματος, ³⁸ κάθετα προς την κοιλότητα του κόλπου, τοποθετώντας τους παχυμετρικούς δείκτες εσωτερικά της ηχοαντανάκλασης που παράγεται από το πλάγιο τοίχωμα. ^{8 , 39} Η σοβαρότητα της κοιλιομεγαλίας (VM) βασίζεται σε αυστηρά κριτήρια που προκύπτουν από το πλάτος του κόλπου της πλάγιας κοιλίας ⁴⁰ : ως ήπια θεωρείται η VM όταν το πλάτος του κόλπου είναι 10-12mm, μέτρια όταν είναι 12-15mm και σοβαρή όταν είναι > 15mm. ^{20 , 41}

Ανεξάρτητα από τον χρόνο εκτίμησης των κόλπων, το αξονικό επίπεδο ελέγχου κατά την διακοιλιακή προσπέλαση δεν επιτρέπει την ταυτόχρονη απεικόνιση των δύο κοιλοτήτων των κοιλιών λόγω της ύπαρξης τεχνουργημάτων (artifacts) που καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του ημισφαιρίου που βρίσκεται κοντά στον ηχοβολέα. Το εμπόδιο αυτό μπορεί να παρακαμφθεί με την τεχνική της "υπό γωνία" εξέτασης της εγγύς εμβρυϊκής κοιλίας. Η απεικόνιση και η μέτρηση της εγγύς κοιλίας μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς δυσκολία στο 77% των περιπτώσεων, με δυσκολία στο 19% και είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί στο 4% των περιπτώσεων. Η μέση χρονική διάρκεια που απαιτείται ανέρχεται σε επιπλέον 4,2 λεπτά εξέτασης. ⁴² Στο πιθανό σφάλμα της μέτρησης κατά την υπερηχογραφική αξιολόγηση της πλάγιας κοιλίας αναφέρθηκε ο Heiserman και οι συνεργάτες του οι οποίοι διαπίστωσαν ότι η μέτρηση μπορεί να υποβληθεί σε σφάλματα εξαιτίας της χρήσης ενός ασύμμετρου επίπεδου εικόνας, μιας τεχνικής μέτρησης υπό γωνία, ή μιας ακατάλληλης επιλογής των ορίων των κοιλιών, τα οποία τείνουν σε ψευδώς θετικά αποτελέσματα. ⁹

Για την επιβεβαίωση της παρουσίας της κοιλιομεγαλίας οι Guibaud και Lacalm πρότειναν μία μέθοδο βαθμολόγησης εικόνων-5-κριτηρίων, η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί είτε ως πρώτο βήμα ποιοτικού ελέγχου είτε, τουλάχιστον, ως εργαλείο αυτόματης αξιολόγησης στην κλινική πρακτική. ^{40 , 46}

Στρατηγική διαχείρισης

Ενώ η διάγνωση της κοιλιομεγαλίας (VM) είναι μια σχετικά εύκολη υπόθεση η διαχείριση του ευρήματος αυτού αποτελεί ένα πολύ δύσκολο γεγονός. Το εύρημα της κοιλιομεγαλίας πρέπει να αποτελέσει την βάση της προσεκτικής εξέτασης του εμβρυϊκού εγκέφαλου και της συστηματικής διερεύνησης για την αναζήτηση της αιτιολογίας της κατάστασης αυτής. ^{43 , 44} Όταν δεν εντοπίζεται καμιά αιτία, η VM αναφέρεται ως "μεμονωμένη", υποδηλώνοντας ότι τόσο η υποκείμενη παθοφυσιολογία όσο και η αιτιολογία παραμένουν αδιευκρίνιστες. Αυτό αντιπροσωπεύει, εξ ορισμού, μια προσωρινή διάγνωση αποκλεισμού κάποιας παθολογίας. Κατά τον Melchiorre και τους συνεργάτες του, η παροχή συμβουλών σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι ένα ιδιαίτερα δύσκολο γεγονός, καθώς η "μεμονωμένη" κοιλιομεγαλία μπορεί να αποτελεί ένα καλόηθες εύρημα, αλλά μπορεί επίσης να συσχετίζεται με ανευπλοειδία, συγγενείς εμβρυϊκές λοιμώξεις, εγκεφαλικές αγγειακές βλάβες ή άλλες εγκεφαλικές ή και εξω-εγκεφαλικές ανωμαλίες οι οποίες πρέπει να διερευνηθούν και να αποκλειστούν. ²⁰

Η υπερηχογραφική ανίχνευση της μεμονωμένης ήπιας κοιλιομεγαλίας αυξάνει την πιθανότητα μακροχρόνιων προβλημάτων του τύπου της ψυχοκινητικής ανάπτυξης στο 9% των περιπτώσεων ^{23 – 25 , 46} και δικαιολογεί σχολαστικό προγεννητικό έλεγχο για αναζήτηση συναφών ανωμαλιών που φαίνεται να καθορίζουν την πρόγνωση της ήπιας κοιλιομεγαλίας. ^{24 , 47} Ωστόσο, κατά τον χρόνο της αρχικής διάγνωσης, η ψευδώς αρνητική διάγνωση της μεμονωμένης ήπιας VM, ανέρχεται σε ποσοστό 12.8% των περιπτώσεων (67/524). ²⁰ Μια καλή πρακτική της συμβουλευτικής προς τους γονείς, που συνήθως λαμβάνει χώρα κατά τη στιγμή της αρχικής διάγνωσης και πριν τα αποτελέσματα της μακροχρόνιας παρακολούθησης είναι διαθέσιμα, θα ήταν η ενημέρωση πως, η φαινομενικά μεμονωμένη ήπια VM στην πραγματικότητα μπορεί να μήν είναι μεμονωμένη.

Η αμνιοπαρακέντηση είναι η ευκολότερη μέθοδος προσδιορισμού του εμβρυϊκού καρυότυπου, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την καλλιέργεια του αμνιακού υγρού για ιική λοίμωξη μετά από ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον 6 εβδομάδων μεταξύ της διάγνωσης της μητρικής λοίμωξης και της προγεννητικής διάγνωσης (PD). Σε περίπτωση αρνητικών ευρημάτων στο αμνιακό υγρό (AF) ή στο εμβρυϊκό αίμα (παρουσία αντισωμάτων IgM έναντι CMV μετα από ομφαλιδοπαρακέντηση) και επί απουσίας υπερηχογραφικών ανωμαλιών στις 22-23 εβδομάδες της κύησης, η εμβρυϊκή λοίμωξη και η νεογνική νόσος θα μπορούσαν να αποκλειστούν με μεγάλη σιγουριά. ⁴⁸

Η προσθήκη της μαγνητικής τομογραφίας (MRI), μείωσε το ποσοστό των ψευδώς αρνητικών περιπτώσεων, της μεμονωμένης VM, παρέχοντας μια πιο ακριβή πρόβλεψη της έκβασης, ^{49 - 54} και της διαχείρισης της VM, ^{55 , 56} ενώ η μεταγεννητική προσθήκη της μαγνητικής τομογραφίας που πραγματοποιήθηκε σε 76 βρέφη, διέγνωσε επιπλέον ανωμαλίες που δεν ανιχνεύθηκαν προγεννητικά. ^{57 , 58} Ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα της μαγνητικής τομογραφίας (MRI) του εμβρυϊκού εγκεφάλου έναντι της υπερηχογραφίας είναι ότι επιτρέπει την ανάλυση του φλοιού του εγκεφάλου, καθώς μπορεί να αξιολογήση τον αναπτυσσόμενο εμβρυϊκό εγκέφαλο για ανωμαλίες της αυλάκωσης, δυσπλασίες του φλοιού και ανωμαλίες μεταναστευτικού τύπου των λευκοκυττάρων δια του τοιχώματός τους. H MRI εκτιμάται καλύτερα μεταξύ 30 και 32 εβδομάδων της κύησης και προσθέτει σημαντικές επιπλέον πληροφορίες στο 6-10% των περιπτώσεων της VM. ^{59 - 61}

Δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με την συχνότητα παρακολούθησης εμβρύων με ήπια VM, μετά την αρχική διάγνωση. Ωστόσο, επαναληπτικά υπερηχογραφήματα πρέπει να διενεργούνται ανά μήνα ή ανά δύο εβδομάδες, ανάλογα με την βαρύτητα της VM, επειδή υπάρχει η προοπτική της επιδείνωσης της κατάστασης της VM στο 16% των περιπτώσεων και επειδή ένα ποσοστό 12,8% των ανωμαλιών που συνυπάρχουν είναι μη ορατές στα αρχικά υπερηχογραφήματα. ^{20 , 63} Ανάλογα με την ηλικία κύησης κατά τη διάγνωση, πρέπει να διενεργηθεί τουλάχιστον μία λεπτομερής εξέταση με υπερηχογράφημα ολόκληρου του εμβρύου μεταξύ 28-34 εβδομάδες, προκειμένου να αναζητηθούν νευρικές και εξωνευρικές ανωμαλίες που μπορεί να μην είναι εμφανείς κατά την εξέταση β' επιπέδου. Οι ανωμαλίες αυτές μερικές φορές μπορεί να αποκαλυφθούν όψιμα κατά τη διάρκεια της κύησης, να αλλάξουν ή ακόμη και να εξαφανιστούν με την πρόοδο της κύησης. ⁶⁴ Στις περιπτώσεις επιμένουσας κοιλιομεγαλίας, ως μεταγεννητική κατευθυντήρια γραμμή, συνιστάται υπερηχογραφία κρανίου στις 7-10 ημέρες της βρεφικής ζωής.

Φυσική ιστορία και έκβαση

Η Parilla και οι συνεργάτες της αξιολόγησαν την έκβαση της ήπιας κοιλιομεγαλίας στην μελέτη τους που αφορούσε 63 περιπτώσεις. Στο 41% των περιπτώσεων (26/63) η κατάσταση ομαλοποιήθηκε αυτόματα (πλάτος κοιλίας ˂ από 10mm), στο 43% (27/63) σταθεροποιήθηκε (πλάτος κοιλίας 10-15mm), ενώ στο 16% (10/63) εξελίχτηκε (πλάτος κοιλίας ˃ 15mm. ⁶² Τον ίδιο πάντως κίνδυνο επιδείνωσης της VM, 15.6%, αναφέρει και ο Melchiorre με τους συνεργάτες του στην δική τους μελέτη. ²⁰ Κάποιες μελέτες συσχέτισαν την έγκαιρη ανίχνευση της ήπιας VM με χειρότερη μεταγεννητική έκβαση ⁶³ ή αντίθετα με ένα καλύτερο αποτέλεσμα εάν η VM ομαλοποιηθεί κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής. ²⁶ Ωστόσο, η μελέτη των Falip και συνεργατών εξέτασε τα συγκεκριμένα ζητήματα σε 101 περιπτώσεις και δεν βρήκε συσχέτιση μεταξύ της ηλικίας κύησης κατά τη διάγνωση ή της ομαλοποίησης και της έκβασης της VM. ⁵⁷ Η περιγεννητική θνησιμότητα φτάνει περίπου τις 37/1000 γεννήσεις και συσχετίστηκε συχνά με σοβαρή υπολειπόμενη ανάπτυξη. ⁴³

Πρόγνωση

Αν και μεταξύ των δύο φύλων η αναλογία προσβολής άρρεν/θήλυ είναι 1,7 και εμφανίζει σαφή υπεροχή στα άρρενα έμβρυα (280/167), το ανδρικό φύλο θεωρήθηκε πως σχετίζεται με ελαφρά καλύτερη πρόγνωση. Ωστόσο, το αποτέλεσμα αυτό δεν ήταν στατιστικά σημαντικό, μια και τα θήλυ βρέφη εμφάνισαν ποσοστό νευρολογικής υστέρησης 10,7% (13/121) έναντι 5,6% των αρρένων βρεφών (11/197), σχετικός κίνδυνος (RR), 1.924, 95% CI, 0.891-4.157, Ρ = 0.141. ²⁰

Διάφοροι ερευνητές πρότειναν πως το τελικό πλάτος των κόλπων των πλάγιων κοιλιών καθορίζει το νευρολογικό αποτέλεσμα ^{24 , 25 , 33 , 43 , 44 , 65} και γενικά υποδηλώνει ότι μια μέτρηση 10-11,9mm συσχετίζεται με ένα καλύτερο αποτέλεσμα από μια μέτρηση 12-15mm. ^{66 - 68} Όμως, εκτός από τις συσχετιζόμενες ανωμαλίες, τρία κριτήρια συνδέθηκαν σε ποσοστό 15,7%, με δυσμενή προγνωστική έκβαση: α) το πλάτος των κόλπων ≥ από 12mm, β) η προοδευτική διάταση της κοιλίας ˃ από 3mm και γ) η ασύμμετρη, αμφίπλευρη διάταση των κοιλιών. ⁶⁵ Ως ασύμμετρη αμφίπλευρη διάταση των κοιλιών ορίστηκε μια διαφορά στο πλάτος των κοιλιών ≥ από 2mm. ⁵⁹ Η δυσμενής έκβαση του τύπου της νευροαναπτυξιακής διαταραχής μεταξύ ήπιας μονόπλευρης και αμφίπλευρης VM κυμάνθηκε από 0% ^{44 , 66} έως 10%, ^{68 , 69} ενώ μεταξύ συμμετρικής και ασύμμετρης αμφίπλευρης VM σε 4% και 50%, αντίστοιχα. ⁶⁵ Η παρουσία ασυμμετρίας, του κοιλιακού συστήματος, μπορεί να είναι ένας δυσμενής προγνωστικός παράγοντας, ωστόσο οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές θα πρέπει να διερευνηθούν σε μεγαλύτερους πληθυσμούς. Αρκετές μελέτες έδειξαν ότι η μεμονωμένη ήπια VM σχετίζεται με νευροψυχιατρικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένου του αυτισμού, της διαταραχής της έλλειψης προσοχής, της μαθησιακής δυσλειτουργίας και της σχιζοφρένειας. ^{70 - 72}

Τα νεογνά που γεννιούνται με ήπια μεμονωμένη VM δεν έχουν αυξημένη ενδοκράνια πίεση, ενδομήτρια, και η περιφέρεια κεφαλής βρίσκεται συνήθως εντός των φυσιολογικών ορίων σύμφωνα με τα διαγράμματα ανάπτυξης, ενώ η πρόσθια πηγή δέχεται φυσιολογική πίεση. Η περεταίρω διόγκωση των κοιλιών μαζί με την δυσανάλογη αύξηση της περιφέρειας της κεφαλής εγείρουν ανησυχία για την παρουσία υδροκέφαλου. ⁷³ Ωστόσο, η στάσιμη, ήπια μεμονωμένη VM, μπορεί να διαγνωστεί με ασφάλεια μεταγεννητικά. Όμως, τα παιδιά αυτά, αν και εμφανίζονται φυσιολογικά κατά τη γέννηση, το 1/3 έως το 1/5 θα πάσχουν από κάποιου βαθμού νοητικής και ψυχοκινητικής υστέρησης, χωρίς να σταθμίζεται, η εκμάθηση, η ψυχολογική ευεξία και οι κινητικές τους δεξιότητες κατά τα σχολικά έτη ή μετέπειτα, επειδή δεν μελετήθηκαν επαρκώς^{. 57 , 74} Επίσης, δεν υπάρχει πληθώρα στατιστικών στοιχείων που να υποδηλώνουν, ότι τα φυσιολογικά αυτά παιδιά κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν χωρίς πρόσθετα προβλήματα, αν και μια ιστορική μελέτη εμφανίζει αντικρουόμενα αποτελέσματα.

Στα μεσοπρόθεσμα νευρολογικά αποτελέσματα αναφέρεται η μελέτη της Paula Gómez-Arriaga, η οποία έδειξε εντελώς φυσιολογική έκβαση στα περισσότερα βρέφη (13/18, 72.2%). Νευρολογικές διαταραχές ανιχνεύθηκαν σε 5 ασθενείς, συμπεριλαμβανομένων των 3 με ήπια έως μέτρια γλωσσική δυσλειτουργία που απαιτούσε λογοθεραπεία, 1 με αριστερή ημιπάρεση που επηρέαζε κυρίως το αριστερό χέρι το οποίο θεραπεύτηκε επιτυχώς και ένα βρέφος με προοδευτική επιδείνωση της VM, το οποίο έπασχε από σοβαρή πνευματική υστέρηση σε ηλικία 12 μηνών, και απαιτήθηκε επέμβαση παράκαμψης (Shunt) του ΕΝΥ. ⁷⁵ Παρόμοια νευρολογικά αποτελέσματα εμφανίζουν και οι Laskin και συνεργάτες του, σε 137 περιπτώσεις που παρακολουθήθηκαν για τους 20 πρώτους μήνες της ζωής τους, το 79% είχε φυσιολογική νευρολογική ανάπτυξη, το 10% ελαφρώς καθυστερημένη και το 11% μέτρια έως σοβαρή καθυστερημένη νευρολογική ανάπτυξη. ⁷⁶

Παρακολούθηση βρέφους

Η μεταγεννητική αξιολόγηση από παιδίατρο αποσκοπεί στον εντοπισμό διαταραχών που μπορεί να παρέμειναν ανεξιχνίαστες προγεννητικά. ^{76 , 77} Συνιστάται, επίσης, μακροχρόνια παρακολούθηση από ψυχολόγο, τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 6 ετών, προκειμένου να επιτραπεί η έγκαιρη αναγνώριση διαταραχών όπως: έλλειψης προσοχής, υπερκινητικότητα, και, αξιολόγηση της επιτυχίας στην εκπαίδευση. ²⁶ Σε μια μελέτη με εκτενή ανασκόπηση του νευροαναπτυξιακού αποτελέσματος, σε παιδιά με μεμονωμένη ήπια VM, οι Wyldes και ο Watkinson κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η παρακολούθηση θα πρέπει να συνεχίζεται έως ότου αναπτυχθεί φυσιολογικά το νεογνό και η παραπομπή για ειδική εκπαιδευτική παρέμβαση πρέπει να διεξάγεται έγκαιρα σε περιπτώσεις νευροαναπτυξιακής υστέρησης ⁷⁸ καθώς αυτό μπορεί να βελτιώσει την έκβαση του αποτελέσματος. ⁷⁹ Οι νευρολογικές επιδώσεις αξιολογούνται με την χρήση ειδικών εργαλείων όπως η κλίμακα Bayley, η κλίμακα Griffiths και τα προγράμματα καλλιέργειας δεξιοτήτων τα οποία μπορούν να προσδιορίσουν διαφορετικούς τύπους νευρολογικής υστέρησης. Ο Falip και συνεργάτες του προτείνουν MRI, μετά την ηλικία του ενός έτους, για να αποκλειστούν βλάβες της λευκής ουσίας που δεν είναι ανιχνεύσιμες κατά τη διάρκεια της ενδομήτριας ή της πρόωρης βρεφικής ζωής. ⁵⁷

Βιβλιογραφία

1. Oresković D, Klarica M. The formation of cerebrospinal fluid: nearly a hundred years of interpretations and misinterpretations. Brain Res Rev. 2010 Sep; 64 (2): 241–262. PubMed | Elsevier Science | Google Scholar
2. Pilu G, Reece EA, Goldstein I, et al. Sonographic evaluation of the normal developmental anatomy of the fetal cerebral ventricles: II. The atria. Obstet Gynecol. 1989 Feb; 73 92): 250–256. PubMed | Google Scholar
3. Hertzberg BS, Lile R, Foosaner DE, et al. Choroid plexus-ventricular wall separation in fetuses with normal-sized cerebral ventricles at sonography: postnatal outcome. AJR. 1994 Aug; 163: 405-410. PubMed | Full Text AJR | Google Scholar
4. Nicolaides K, Berry SM, Snijders R, et al. Fetal lateral cerebral ventriculomegaly: Associated malformations and chromosomal defects. Fetal Diagn Ther. 1990; 5 (1): 5–14. PubMed | Full Text Karger | Google Scholar
5. Goldstein I, Reece EA, Pilu GL, et al. Sonographic evaluation of the normal developmental anatomy of fetal cerebral ventricles: I. The frontal horn. Obstet Gynecol. 1988 Oct; 72 (4): 588-92. PubMed | Google Scholar
6. Goldstein I, Reece EA, Pilu GL, et al. Sonographic evaluation of the normal developmental anatomy of fetal cerebral ventricles. IV.: The posterior horn. Am J Perinatol. 1990 Jan; 7 (1): 79-83. PubMed | Google Scholar
7. Filly RA, Goldstein RB. The fetal ventricular atrium: fourth down and 10 mm to go. Radiology. 1994 Nov; 193 (2): 315–317. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
8. Cardoza JD, Goldstein RB, Filly RA. Exclusion of fetal ventriculomegaly with a single measurement: the width of the lateral ventricular atrium. Radiology. 1988 Dec; 169 (3): 711–714. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
9. Heiserman J, Filly RA, Goldstein RB. The effect of measurement errors on the sonographic evaluation of ventriculomegaly. J Ultrasound Med. 1991 Mar; 10 (3): 121–124. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
10. Achiron R, Schimmel M, Achiron A, et al. Fetal mild idiopathic lateral ventriculomegaly: is there a correlation with fetal trisomy? Ultrasound Obstet Gynecol. 1993 Mar; 3 (2): 89–92. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
11. Alagappan R. Browning PD, Laorr A, et al. Distal lateral ventricular atrium reevaluation of normal range. Radiology. 1994 Nov; 193 (2): 405–408. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
12. Farrell TA, Hertzberg BS, Kliewer MA, et al. Lateral ventricles: reassessment of normal values for atrial diameter at US. Radiology. 1994 Nov; 193 (2): 409– 411. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
13. Almog B, Gamzu R, Achiron R, et al. Fetal lateral ventricular width: what should be its upper limit? A prospective cohort study and reanalysis of the current and previous data. J Ultrasound Med. 2003 Jan; 22 (1): 39–43. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
14. Hertzberg BS, Kliewer MA, Bowie JD. Fetal ventriculomegaly: misidentification of the true medial boundary of the ventricle at US. Radiology. 1997 Dec; 205 (3): 813–816. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
15. Lei H, Wen SW. Ultrasonographic examination of intrauterine growth for multiple fetal dimensions in a Chinese population. Am J Obstet Gynecol. 1998 May; 178 (5): 916–921. PubMed | Full Text AJOG | Google Scholar
16. Westerway SC, Davidson A, Cowell S. Ultrasonic fetal measurement: new Australian standards for the new millennium. Aust N Z J Obstet Gynaecol. 2000 Aug; 40 (3): 297–302. PubMed | Wiley Online Library | Google Scholar
17. Pretorius DH, Drose JA, Manco-Johnson ML. Fetal lateral ventricular ratio determination during the second trimester. J Ultrasound Med. 1986 Mar; 5(3): 121-124. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
18. Hilpert PL, Hall BE, Kurtz AB. The atria of the fetal lateral ventricles: a sonographic study of normal atrial size and choroid plexus volume. AJR Am J Roentgenol. 1995 Mar; 164 (3): 731–734. PubMed | Full text AJR | Google Scholar
19. Sethna F, Tennant PW, Rankin J, et al. Prevalence, Natural History, and Clinical Outcome of Mild to Moderate Ventriculomegaly. Obstetrics & Gynecology. 2011 April; 117 (4): 867-876. PubMed | Full Text Wolters Kluwer | Google Scholar
20. Melchiorre K, Bhide A, Gika AD, et al. Counseling in isolated mild fetal ventriculomegaly. Ultrasound Obstet Gynecol. 2009 Aug; 34 (2): 212–224. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
21. Patel MD, Goldstein RB, Tung S, et al: Fetal ventricular atrium: difference in size according to sex. Radiology. 1995 Mar; 194 (3): 713-715. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
22. Nadel AS, Benacerraf BR. Lateral ventricular atrium: larger in male than female fetuses. Int J Gynecol Obstet. 1995 Nov; 51 (2): 123–6. PubMed | Wiley Online Library | Google Scholar
23. Bromley B, Frigoletto F, Benacerraf B. Mild fetal lateral cerebral ventriculomegaly: clinical course and outcome. Am J Obstet Gynecol. 1991 Mar; 164 (3): 863–7. PubMed | Full Text AJOG | Google Scholar
24. Vergani P, Locatelli A, Strobelt N, et al. Clinical outcome of mild fetal ventriculomegaly. Am J Obstet Gynecol. 1998 Feb; 178 (2): 218–22. PubMed | Full Text AJOG | Google Scholar
25. Gaglioti P, Danelon D, Bontempo S, et al. Fetal cerebral ventriculomegaly: outcome in 176 cases. Ultrasound Obstet Gynecol. 2005 Apr; 25 (4): 372-7. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
26. Mercier A, Eurin D, Mercier PY, et al. Isolated mild fetal cerebral ventriculomegaly: a retrospective analysis of 26 cases. Prenat Diagn. 2001 Jul; 21 (7): 589-95. PubMed | Wiley Online Library | Google Scholar
27. Valat AS, Dehouck MB, Dufour P, et al. [Fetal cerebral ventriculomegaly. Etiology and outcome, report of 141 cases]. J Gynecol Obstet Biol Reprod. 1998 Dec; 27 (8): 782-9. PubMed | Google Scholar
28. Bailão LA, Osborne NG, Rizzi MC, et al. Ultrasound markers of fetal infection part 1: viral infections. Ultrasound Q. 2005 Dec; 21 (4): 295–308. PubMed | Full Text Wolters Kluwer | Google Scholare
29. Bailão LA, Osborne NG, Rizzi MC, et al. Ultrasound markers of fetal infection, part 2: bacterial, parasitic, and fungal infections. Ultrasound Q. 2006 Jun; 22 (2): 137–151. PubMed | Full Text Wolters Kluwer | Google Scholar
30. Abdel-Fattah SA, Bhat A, Bartha JL, et al. TORCH test for fetal medicine indications: only CMV is necessary in the United Kingdom. Prenat Diagn. 2005 Nov; 25 (11): 1028–1031. PubMed | Wiley Online Library | Google Scholar
31. Van den Hof MC, Wilson RD. Diagnostic Imaging Committee, Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada; Genetics Committee, Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada. Fetal soft markers in obstetric ultrasound. J Obstet Gynaecol Can. 2005 Jun; 27 (6): 592–636. PubMed | Elsevier Science | Google Scholar
32. Nicolaides KH, Berry S, Snijders RJ, et al. Fetal lateral cerebral ventriculomegaly: associated malformations and chromosomal defects. Fetal Diagn Ther. 1990; 5 (1): 5-14. PubMed | Full Text Karger | Google Scholar
33. Graham E, Duhl A, Ural S,et al. The degree of antenatal ventriculomegaly is related to pediatric neurological morbidity. J Matern Fetal Med. 2001 Aug; 10 (4): 258-63. PubMed | Full Text Taylor & Francis | Google Scholar
34. Picone O, Simon I, Benachi A, et al. Comparison between ultrasound and magnetic resonance imaging in assessment of fetal cytomegalovirus infection. Prenat Diagn. 2008 Aug; 28 (8): 753–758. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
35. Siedler DE, Filly RA. Relative growth of higher fetal brain structures. J Ultrasound Med. 1987 Oct; 6 (10): 573– 576. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
36. Bronsteen RA, Comstock CH. Central nervous system anomalies. Clin Perinatol. 2000 Dec; 27 (4): 791–812. PubMed | Elsevier Science | Google Scholar
37. McGahan JP, Phillips HE. Ultrasonic evaluation of the size of the trigone of the fetal ventricle. J Ultrasound Med. 1983 Jul; 2 (7): 315–319. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
38. Gaglioti P, Oberto M, Todros T. The significance of fetal ventriculomegaly: etiology, short- and long-term outcomes. Prenat Diagn. 2009 Apr; 29 (4): 381-8. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
39. International Society of Ultrasound in Obstetrics and Gynecology (ISUOG). Education Committee. Sonographic examination of the fetal central nervous system: guidelines for performing the 'basic examination' and the 'fetal neurosonogram'. Ultrasound Obstet Gynecol. 2007 Jan; 29 (1): 109–116. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
40. Guibaud L. Fetal cerebral ventricular measurement and ventriculomegaly: time for procedure standardization. Ultrasound Obstet Gynecol. 2009 Aug; 34 (2): 127-30. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
41. Garel C. Ventricular dilatation. In MRI of the Fetal Brain. Springer: Berlin, 2004; 201–216. SpringerLink | Google Scholar
42. Browning PD, Laorr A, McGahan JP, et al. Proximal fetal cerebral ventricle: description of US technique and initial results. Radiology. 1994 Aug; 192 (2): 337-41. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
43. Pilu G, Falco P, Gabrielli S, et al. The clinical significance of fetal isolated cerebral borderline ventriculomegaly: report of 31 cases and review of the literature. Ultrasound Obstet Gynecol. 1999 Nov; 14 (5): 320–326. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
44. Signorelli M, Tiberti A, Valseriati D, et al. Width of fetal lateral ventricular atrium between 10 and 12 mm: a simple variation of the norm? Ultrasound Obstet Gynecol. 2004 Jan; 23 (1): 14–18. PubMed | Wiley online Library | PDF | Google Scholar
45. Graham E, Duhl A, Ural S, et al. The degree of antenatal ventriculomegaly is related to pediatric neurological morbidity. J Matern Fetal Med. 2001 Aug; 10 (4): 258–263. PubMed | Full Text Taylor & Francis | Google Scholar
46. Guibaud L, Lacalm A. Etiological diagnostic tools to elucidate ‘isolated’ ventriculomegaly. Ultrasound Obstet Gynecol. 2015 Jul; 46 (1): 1–11. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
47. Goldstein R, La Pidus A, Filly R, et al. Mild lateral cerebral ventricular dilatation in utero: clinical significance and prognosis. Radiology. 1990 Jul; 176 (1): 237–42. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
48. Enders G, Bader U, Lindermann L, et al. Prenatal diagnosis of congenital cytomegalovirus infection in 189 pregnancies with known outcome. Prenatal Diagnosis. 2001 May; 21 (5): 362-377. PubMed | Wiley Online Library | Google Scholar
49. Sonigo PC, Rypens FF, Carteret M, et al. MR imaging of fetal cerebral anomalies. Pediatr Radiol. 1998 Apr; 28 (4): 212–222. PubMed | SpringerLink | Google Scholar
50. Salomon LJ, Ouahba J, Delezoide AL, et al. Third-trimester fetal MRI in isolated 10–12 mm ventriculomegaly: is it worth it? BJOG. 2006 Aug; 113 (8): 942–947. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
51. Valsky DV, Ben-Sira L, Porat S, et al. The role of magnetic resonance imaging in the evaluation of isolated mild ventriculomegaly. J Ultrasound Med. 2004 Apr; 23 (4): 519–523. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
52. Boito S, Righini A, Ramenghi L, et al. Fetal borderline cerebral lateral ventriculomegaly: a retrospective analysis of 74 cases. Ultrasound Obstet Gynecol. 2007 Sep; 30: 499. Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
53. Morris JE, Rickard S, Paley MNJ, et al. The value of in utero magnetic resonance imaging in ultrasound diagnosed foetal isolated cerebral ventriculomegaly. Clin Radiol. 2007 Feb; 62 (2): 140–144. PubMed | Elsevier Science | Google Scholar
54. Benaceraf BR, Shipp TD, Bromley B, et al. What does magnetic resonance imaging add to the prenatal sonographic diagnosis of ventriculomegaly? J Ultrasound Med. 2007 Nov; 26 (11): 1513–1522. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Full Text PMC | Google Scholar
55. Levine D, Barnes PD, Robertson RR, et al. Fast MR imaging of fetal central nervous system abnormalities. Radiology. 2003 Oct; 229 (1): 51–61. PubMed | Full Text Radiology | Google Scholar
56. Levine D, Barnes PD, Madsen JR, et al. Central nervous system abnormalities assessed with prenatal magnetic resonance imaging. Obstet Gynecol. 1999 Dec; 94 (6): 1011–1019. PubMed | Elsevier Science | Google Scholar
57. Falip C, Blanc N, Maes E, et al. Postnatal clinical and imaging follow-up of infants with prenatal isolated mild ventriculomegaly: a series of 101 cases. Pediatr Radiol. 2007 Oct; 37 (10): 981–989. PubMed | SpingerLink | Google Scholar
58. Dhouib A, Blondiaux E, Moutard ML, et al. Correlation between pre- and postnatal cerebral magnetic resonance imaging. Ultrasound Obstet Gynecol. 2011 Aug;38 (2): 170-8. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
59. Garel C, Chantrel E, Brisse H, et al. Fetal cerebral cortex: normal gestational landmarks identified using prenatal MR imaging. AJNR Am J Neuroradiol. 2001 Jan; 22 (1): 184–189. PubMed | Full Text AJNR | PDF | Google Scholar
60. Salomon LJ, Garel C. Magnetic resonance imaging examination of the fetal brain. Ultrasound Obstet Gynecol. 2007 Dec; 30 (7): 1019–1032. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
61. Guibaud L. Contribution of fetal cerebral MRI for diagnosis of structural anomalies. Prenat Diagn. 2009 Apr; 29 (4): 420–433. PubMed | Wiley online Library | Google Scholar
62. Parilla BV, Endres LK, Dinsmoor MJ, et al. In utero progression of mild fetal ventriculomegaly. Int J Gynaecol Obstet. 2006 May; 93 (2): 106–109. PubMed | Wiley Online Library | Google Scholar
63. Wilhelm C, Keck C, Hess C, et al. Ventriculomegaly diagnosed by prenatal ultrasound and mental development of the children. Fetal Diagn Ther. 1998 May-Jun; 13 (3): 162–166. PubMed | Full Text Karger | Google Scholar
64. Crino JP. Ultrasound and fetal diagnosis of perinatal infection. Clin Obstet Gynecol. 1999 Mar; 42 (1): 71–80; PubMed | Full text Wolter Kluwer | Google Scholar
65. Ouahba J, Luton D, Vuillard E, et al. Prenatal isolated mild ventriculomegaly: outcome in 167 cases. BJOG. 2006 Sep; 113 (9): 1072-9. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
66. Kinzler WL, Smulian JC, McLean DA, et al. Outcome of prenatally diagnosed mild unilateral cerebral ventriculomegaly. J Ultrasound Med. 2001 Mar; 20 (3): 257–262. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
67. Breeze AC, Dey PK, Lees CC, et al. Obstetric and neonatal outcomes in apparently isolated mild fetal ventriculomegaly. J Perinat Med. 2005; 33 (3): 236–240. PubMed | Full Text De Gruyter | Google Scholar
68. Lipitz S, Yagel S, Malinger G, et al. Outcome of fetuses with isolated borderline unilateral ventriculomegaly diagnosed at mid-gestation. Ultrasound Obstet Gynecol. 1998 Jul; 12 (1): 23–26. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
69. Senat MV, Bernard JP, Schwarzler P, et al. Prenatal diagnosis and follow-up of 14 cases of unilateral ventriculomegaly. Ultrasound Obstet Gynecol. 1999 Nov; 14 (5): 327–332. PubMed | Wiley Online Library | PDF | Google Scholar
70. Piven J, Arndt S, Bailey J, et al. An MRI study of brain size in autism. Am J Psychiatry. 1995 Aug; 152 (8): 1145–149. PubMed | Full Text Psychiatry | Google Scholar
71. Gilmore JH, van Tol J, Kliewer MA, et al. Mild ventriculomegaly detected in utero with ultrasound: clinical associations and im- plications for schizophrenia. Schizophrenia Res. 1998 Oct; 33 (3): 133–140. PubMed | Elsevier Science | Google Scholar
72. Gilmore JH, van Tol J, Streicher HL, et al. Outcome in children with fetal mild ventriculomegaly: a case series. Schizophrenia Res. 2001 Mar; 48 (2-3): 219–226. PubMed | Elsevier Science | Google Scholar
73. Bannister CM, Russell SA, Rimmer S, et al. Pre-natal ventriculomegaly and hydrocephalus. Neurol Res. 2000 Jan; 22 (1): 37–42. PubMed | Full Text Taylor & Francis | Google Scholar
74. Bloom SL, Bloom DD, DellaNebbia C, et al. The developmental outcome of children with mild isolated ventriculomegaly. Obstet Gynecol. 1997 Jul; 90 (1): 93–7. PubMed | Elsevier Science | Google Scholar
75. Gómez-Arriaga P, Herraiz I, Puente JM et al. Mid-Term Neurodevelopmental Outcome in Isolated Mild Ventriculomegaly Diagnosed in Fetal Life. Fetal Diagn Ther. 2012; 31 (1): 12–18. PubMed | Full Text Karger | PDF | Google Scholar
76. Laskin MD, Kingdom J, Toi A, et al. Perinatal and neurodevelopmental outcome with isolated fetal ventriculomegaly: a systematic review. J Matern Fetal Neonatal Med. 2005 Nov; 18 (5): 289–298. PubMed | Full Text Taylor & Francis | Google Scholar
77. Wax JR, Bookman L, Cartin A, et al. Mild fetal cerebral ventriculomegaly: diagnosis, clinical associations and outcomes. Obstet Gynecol Surv. 2003 Jun; 58 (6): 407–414. PubMed | Full Text Obgynsyrvey | Google Scholar
78. Wyldes M, Watkinson M. Isolated mild fetal ventriculomegaly. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. 2004 Jan; 89 (1): F9–F13. PubMed | Full Text BMJ | PDF | Full Text PMC | Google Scholar
79. Melchiorre K, Liberati M, Celentano C, et al. Neurological outcome following isolated 10-12 mm fetal ventriculomegaly. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. 2009 Jul; 94 (4): F311–312. PubMed | Full Text BMJ | Google Scholar
    Πληροφορίες

    Μετρητής

    Διαβάστηκε:
    27852 φορές

    Ιστορικό δημοσίευσης

    Ημ/νία δημιουργίας άρθρου:
    Κυριακή, 29 Μαρτίου 2015 00:15

    
    

    Ημ/νία τελευταίας τροποποίησης:
    Τρίτη, 04 Οκτωβρίου 2022 20:16

    
    

    Συντάκτης άρθρου:
    Δρ Αναστάσιος Κοκοβίδης

    Βιβλιογραφία

    παραπομπές

    Λεπτομέρειες

    Copyright © 2015 - 2022, Δρ Αναστάσιος Κοκοβίδης